Historie vlakbij huis
Middenstraat en Dr. Van Rhijnstraat in Leiderdorp
Peter Diebels
Veel inwoners van Leiderdorp zijn afgelopen Koningsdag weer langs de kraampjes van de Kindervrijmarkt in het Oude Dorp gewandeld en daarbij ongemerkt ook door de Dr. Van Rhijnstraat gekomen. Dit sfeervolle zijstraatje van de Hoofdstraat bestaat naar verhouding nog niet eens zo lang, want de eerste huizen werden er pas in 1904 gebouwd. Wat veel mensen ook niet zullen weten is dat de Dr. Van Rhijnstraat eerst de Middenstraat heette en pas in 1928 zijn huidige naam kreeg. In deze bijdrage van Historie vlakbij huis schetsen we de geschiedenis van deze Leiderdorpse straat.
Middenstraat
In 1889 besluit het college van burgemeester en wethouders van Leiderdorp tot de aanleg van vijf nieuwe straten in de buurt van de Herensingel. Het Leiderdorps grondgebied was toen nog aanmerkelijk groter dan nu, want het strekte zich vanaf De Spanjaardsbrug via de Lage Rijndijk, de Herensingel en Maresingel tot aan de Haarlemmerweg. De straten kwamen er pas in 1899, toen dit grondgebied als gevolg van de grenswijziging van 1896 tussen de gemeenten Leiden, Leiderdorp, Oegstgeest en Zoeterwoude, naar Leiden was overgegaan. Leiden zorgde als grondeigenaar voor de aanleg van straten en woningen in de nieuwe wijken Groenoord, Noorderkwartier en De Kooi, maar gaf ze wel andere namen dan het Leiderdorps gemeentebestuur had bedacht.
Toch kwam er uiteindelijk wel een Middenstraat in Leiderdorp en wel in het hart van het Oude Dorp. Tot 1900 stond er tegenover het woonhuis van huisarts dr. Willem Pieter van Rhijn aan de Dorpsstraat 12 (later Hoofdstraat 6) een hek dat toegang gaf tot het zogenaamde ‘burgje’ of ‘Burcht’. De Burcht was een klein park, omringd door water, waar Leiderdorper Van Kampen een hoenderpark van had gemaakt. Het lag tussen het uit 1868 daterende gemeentehuis en de Kerklaan. Het was schoenmaker Laurens Guldemond die van Van Kampen de helft van het park kocht en er in 1904 de eerste huizen liet bouwen. In de daaropvolgende jaren verrezen nog meer huizen en werd een eenvoudige grindweg met waterput aangelegd. Aan het eind van de weg lagen een sloot, volkstuintjes en weiland van Arie Vromesteijn (1845- 1924), die in 1899 maar liefst 56 hectare grond bezat en daarmee de op één na grootste grondbezitter van het dorp was.
Het was de in 1902 aangetreden burgemeester Gerrit van der Valk Bouman die grondeigenaar Laurens Guldemond uitnodigde een naam voor deze grindweg te bedenken, waarna de Middenstraat de officiële straatnaam werd. Naast Guldemond kochten ook Jan Willem Boehmer uit Leiden en de Leiderdorpers Simon Johannes van der Stoel en W.P. van Rhijn enkele woningen om ze vervolgens te verhuren.
Eerste bewoners van de Middenstraat
In de collecties van Erfgoed Leiden en omstreken zijn in de akten van de burgerlijke stand en de bevolkingsregisters van Leiderdorp en in de gedigitaliseerde kranten de namen van de eerste bewoners van de huizen aan de Middenstraat terug te vinden. Een (onvolledig) overzicht:
| Nummer | Hoofdbewoner | Partner | Beroep |
| 1 | Karel Johannes van Fruchten | Jannetje Johanna van Klaveren | Koopman |
| 3 | Johannes Dool | Helena Susanna Zaalberg | Tuinknecht |
| 4 | Willem Jacobus van der Meet | Cornelia Porrey | Arbeider |
| Arie Bosman | Dirkje Blom | Schipper | |
| Marcus van der Zeijden | Endreintje Wilhelmina Koedam | Metselaar | |
| Wilhelmus Schrama | Johanna Halvemaan | Boerenarbeider | |
| Arie Jacobus van Teijlingen | Helena Rodenburg | Boerenarbeider | |
| 5 | W.C. Oudshoorn | ||
| 6 | Arend Jan Draaijer | Janna Berghorst | Steenwerker |
| 7 | Laurens van Egmond | Antje Mol | Timmerman, later schoenmaker |
| 8 | Pieter van der Kwaak | Gerritje Hendrika Walen | Koetsier |
| Menno Schaap | Maria Galjaard | ||
| 9 | Simon Versteegen | Jannetje Elizabeth van der Kwaak | boerenarbeider |
| 10 | L. Rasser | Baggerman | |
| 11 | Jan de Lange | Johanna Boer | Timmerman |
| 13 | Cornelis Rooda | Dirkje Adriana de Wit | IJzerwerker, scheepssmid, scheepmaker en los werkman |
| 15 | Jacobus Zwaan | Maria de Mooij | Schipper |
| 15 | Sanna Elisabeth van Kegelaar | Evert Jan Mol | Zonder |
| 16 | Leendert Johannes Rasser | Marijtje van der Stoel | Baggerman |
| 17 | Jan Mol | Jenneke van Lom | Stoker |
| 19 | Cornelis Hoogeboom | Elizabeth Verzijde | Boerenarbeider |
Dokter Van Rhijn
Op het adres Middenstraat 8 woonde het gezin van Pieter van der Kwaak, koetsier van de al eerder genoemde huisarts Van Rhijn, die aan de Hoofdstraat 6 woonde en werkte. Op een foto uit … zien we Pieter het tuig van het paard vasthouden, terwijl de huisarts met hoge hoed voor de fotograaf poseert alvorens in te stappen. Willem Pieter van Rhijn – geboren op 20 juli 1819 te Zwammerdam – studeerde medicijnen in Leiden en ging in 1847 in Nieuwveen als huisarts werken, waar hij in 1849 trouwde met de in Leiden geboren Cornelia Hillegonda Schoenmakers. Drie van hun kinderen werden daar geboren, terwijl de overige drie in Leiderdorp ter wereld kwamen, waar het gezin in 1854 was gaan wonen. De vader van Willem Pieter, Arnoldus van Rhijn (1786 – 1868) was hier al werkzaam als heel- en vroedmeester en zijn zoon nam deze rol van hem over. Het gezin woonde eerst in de Doeswijk op nummer 227 (en vanaf 1870 aan de Hoofdstraat.
Willem Pieter was naast zijn werk als geneesheer ook actief in de Hervormde kerk. In de jaren voor de Doleantie in 1886 was dr. Van Rhijn de enige arts in Leiderdorp. Na de Doleantie wilden de Dolerenden naast een eigen dominee ook een eigen dokter en dat werd dokter de Bruyne, die jarenlang in het pand aan de hoofdstraat 8 woonde, direct naast dokter Van Rhijn.
Op 11 februari 1900 overleed dokter Van Rhijn, vier jaar na zijn vrouw Cornelia. Kort daarna werd het pand Hoofdstraat 6 in gebruik genomen als postkantoor tot medio jaren ’60 toen de gemeente het in gebruik nam voor de afdeling burgerlijke stand en afdeling sociale zaken.
In februari 1928 deed de in 1866 geboren zoon Willem Pieter het verzoek aan de gemeente om de naam van de Middenstraat te wijzigen naar die van zijn overleden vader en mede door de steun van de bewoners van de Middenstraat besloot het gemeentebestuur hier in maart 1928 positief op.
In de collectie van het Molenmuseum De Valk in Leiden bevinden zich nog enkele voorwerpen uit de collectie van de familie Van Rhijn, die verwijzen naar dokter Van Rhijn, waaronder een reglement voor de bewoners en een plaquette van Van Rhijn die in 1938 werd onthuld.
Reglement van huiselijke orde. Lijst van 13 artikelen omgeven door bloem- en bladversieringen; in bruine inkt. gevat in stalen lijst. in 1869 opgemaakt door Bart van Veldhoven; koetsier van W.P. van Rhijn te Leiderdorp. in 1889 herzien en overgeschreven
| Bron: Stichting Het Geslacht Van Rhijn. | |
De rubriek ‘Historie vlakbij Huis’ wordt verzorgd door medewerkers van het Leiderdorps Museum en verschijnt eens per maand.