Dwars door Leiderdorp: Een korte geschiedenis van de Dwarswatering
do 2 mrt., 10:18 Cultuur Historie Vlakbij Huis
Deze maand starten het Hoogheemraadschap van Rijnland en de gemeente Leiderdorp met de versterking van de kades van de Dwarswatering in de Munnikken-, Zijllaan- en Meijepolder tussen de Oude Spoorbaan en de Grotiuslaan. Over een lengte van ruim 1 kilometer wordt deze Meijepolderdijk opgehoogd en versterkt. In deze aflevering van Historie Vlakbij Huis een korte geschiedenis van de Dwarswatering en de dijken die langs dit water zijn aangelegd en er al meer dan 600 jaar voor zorgen dat Leiderdorp droge voeten houdt.
De Meijepolderdijk loopt langs de ‘Dwars’ – officieel Dwarswatering -, een door monniken van klooster Engelendaal in de middeleeuwen gegraven water dat de verbinding vormt tussen de Does en de Zijl. Samen met de Oude Rijn vormen deze waterwegen een blauwe ring om het Leiderdorp heen. Eeuwenlang lag het grootste deel van Leiderdorp binnen deze ring; pas in de jaren ’70 van de vorige eeuw groeide de bebouwde kom aan de noordoostzijde van de Dwars door de aanleg van sport- en recreatiepark De Bloemerd, gevolgd door woningbouw in de Leyhof en Driegatenbrug.
De exacte datum waarop de Dwarswatering is gegraven is onbekend, maar zal vermoedelijk aan het eind van 14e eeuw, begin 15e eeuw liggen. In de archieven van de kloosters van Leiden en omgeving is geen bewijs te vinden van het graven van de Dwars, maar bekend is dat monniken in de middeleeuwen veel energie staken in het graven van sloten en weteringen ten behoeve van het ontginnen van land. Waarschijnlijk zijn het de monniken uit Leiderdorp die voor het verbinden van de Does en de Zijl zorgden.
Klooster
In 1369 krijgen de broeders grond geschonken door Willem van der Made en Daniel Bruine om een klooster te kunnen stichten. Het zou nog tot 1396 duren vooraleer Pieter van der Poel met de daadwerkelijke bouw van wat later klooster Engelendaal ging heten begon, nadat hij toestemming had gekregen van de pastoor van Leiderdorp, de proost van Sint Pancras (Hooglandse kerk) te Leiden en hertog Aelbrecht van Beieren. Het klooster lag op de plek waar zich nu het Munnikenpark bevindt ten zuiden van verpleeghuis Leythenrode en waar tot 1965 boerderij Engelendaal stond. Vanuit het klooster zorgden de monniken voor het inpolderen van het land tussen de Does, de Ommedijck en de Dwarswatering en creëerden zo de polder die vanaf 1457 de Munnikenpolder ging heten.
De eerste vermelding van de Dwarswatering vinden we in een akte uit 1402, waarbij ene Willem Foytgen voor de schepenen van Leiden verklaart aan het klooster van de Regulieren te Leiderdorp grond te hebben verkocht gelegen in de Vievennen tussen het klooster en de Dwersweteringe. Ook uit daaropvolgende jaren bestaan er diverse akten waarin de Dwarswatering wordt genoemd.
Molens
De oudste vermelding van de Munnikenmolen dateert uit 1421. Deze molen bemaalde de gelijknamige polder en sloeg het overtollige water over naar de Dwarswatering. In de 16e eeuw stond er ook in de Zijllaanpolder een molen. Deze Zijllaanmolen brandde begin 1682 af, waarna de ingelanden – grondeigenaren – van de polder op 28 maart 1682 toestemming kregen om hun polder samen te voegen met de Meijepolder en op de plaats van de verwoeste moeln een nieuwe molen voor beide polders te laten bouwen.
In de nacht van 27 op 28 april 1703 brandde ook deze molen af en ontwierp molenmaker Jan van der Meyden het bestek voor een nieuwe wipmolen, die door de Leiderdorpse molenmaker Dirck Symonsz. van Zuyden op 17 augustus van datzelfde jaar werd opgeleverd.
Op 23 maart 1850 kreeg het polderbestuur vergunning om de inmiddels bouwvallige wipmolen te vervangen door een achtkante molen. Deze werd iets noordelijker dan de bestaande wipmolen aan de Dwarswetering geplaatst. De molenmaker moest de stenen die aan de oude molen zaten zowel in als boven de grond schoon afbikken, sorteren en bij de bouw van de nieuwe molen hergebruiken. De huidige molen pronkt nu nog langs de Dwarswatering nadat er in de jaren ’60 een grootscheepse reparatie plaatsvond.
Opknapbeurten
Het is trouwens niet de eerste keer dat de dijk langs de Dwars wordt opgeknapt. In de archieven van het hoogheemraadschap van Rijnland zijn veel archiefstukken en kaarten te vinden van kleine en grote werken aan de kades. Vooral de verbetering in 1877 laat zien hoeveel werk toen werd verzet.
Hopelijk zorgt ook het project uit 2023 ervoor dat de Leiderdorpers droge voeten blijven houden en kunnen sporten, wandelen en fietsen op de dijk en roeien, varen en zwemmen in de Dwars.
Tekst: Peter Diebels
De rubriek ‘Historie vlakbij Huis’ wordt verzorgd door medewerkers van het Leiderdorps Museum en verschijnt eens per maand.